Η Ιστορία της Δεσκάτης (έρευνα της συντακτικής ομάδας της εφημερίδας μας)

Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της Δεσκάτης δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί. Το βέβαιο είναι ότι η περιοχή ανήκε στην αρχαία Μονδαία και ότι κατά τον 12ο αιώνα υπήρχαν τρεις οικισμοί (Μέλοβο, Καρίτσα, Λουτρό). (Βλ. Κώστας Σπανός: Τοπωνύμια της Δεσκάτης, περιοδικό "ονόματα" 5/1988).

Αργότερα υπήρχαν στην περιοχή 14 μικροί οικισμοί, οι οποίοι με το χρόνο, συγκεντρώθηκαν στη Δεσκάτη για λόγους ασφαλείας λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Τόπος κατοικημένος από τη Νεολιθική εποχή (5000 π.Χ.) είναι η Δεσκατιώτικη Ποταμιά, όπως φανερώνουν τα ευρήματα (διάφορα νεολιθικά εργαλεία) στις θέσεις Καστρί και Λουτρό, με δύο τουλάχιστον οικισμούς-πόλεις στους ιστορικούς χρόνους και ερείπια των τειχών, που σώζονται ακόμη και μέχρι σήμερα. Κατά την αρχαιότητα η περιοχή της Δεσκάτη συνέχισε να σφύζει από ζωή αν κρίνουμε από τα αξιόλογα ευρήματα που κατά καιρούς έχουνε ανακαλυφτεί και χρονολογούνται σε αυτή την εποχή:

Ερείπια τοίχων αρχαίων οικισμών σώζονται ακόμα και σήμερα.

Χάλκινα νομίσματα της Μακεδονικής εποχής (4ου-3ου αιώνα π.Χ).

Θησαυρός αρχαίων νομισμάτων που βρέθηκε το 1914.

Αρχαίοι τάφοι.

Υπερμεγέθη πιθάρια.

Μια επιτύμβια στήλη του 2ου αιώνα μ.Χ.

Θωράκια κάποιου παλαιοχριστιανικού ναού του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ.

Αυτά τα ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι οικισμοί της Αρχαιότητας διατηρήθηκαν στην περιοχή ως το 5ο με 6ο αιώνα μ.Χ. Κατά το γερμανό αρχαιολόγο Fr. Stahlin, κάπου στο οροπέδιο της Δεσκάτης υπήρχε μια αρχαία πόλη που ονομαζότανε Μονδαία πράγμα όμως που δεν έχει αποδειχθεί ακόμα με κάποια στοιχεία.

Γραπτές πηγές για την περιοχή κατά την 1η χιλιετηρίδα μ.Χ. είναι ανύπαρκτες. Στα Βυζαντινά χρόνια και ειδικότερα στο 13ο αιώνα μ.Χ. ξέρουμε ότι η περιοχή της Δεσκάτης είχε περίπου οχτώ οικισμούς (δες Τουρκική Απογραφή του 1454/1455 παρακάτω) και υπαγόταν αρχικά στην διακιοδοσία της Επισκοπής της Τρίκκης και μετά το 10ο αιώνα μ.Χ στην Επισκοπή των Σταγών. Αυτά τα συμπεραίνουμε από ένα χρυσόβουλο του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ανδρόνικου Γ' Παλαιολόγου, και από τη μετέπετα Τούρκικη Απογραφή του 1454/1455 που αναφέρεται σε στοιχεία προτού Τούρκικης κατάκτησης (1393).

 

Η Δεσκάτη Το 1348 η Δυτική Θεσσαλία κυριεύτηκε από Σέρβους. Το τοπωνύμιο Ντισκάτα είναι βλάχικο και μάλλον στα βουνά της περιοχής ξεκαλοκαίριαζαν βλαχόφωνοι κτηνοτρόφοι από το Ελληνοσέρβικο κράτος των Τρικάλων. Αυτοί σιγά σιγά είτε εκτοπίστηκαν από τους ντόπιους είτε αφομοιώθηκαν με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πια κανένας βλαχόφωνος στο οροπέδιο της Δεσκάτης.

 

Η περιοχή περιήλθε στους Τούρκους το 1393, προσωρινός, και το 1423 οριστικός. Η ευρύτερη περιοχή μοιράστηκε από το σουλτάνο στους μπεΐδες του και η περιοχή της Δεσκάτης έπεσε στα χέρια του διοικητή Μιρλιβά των Τρικάλων. Κατά το 1613/1614 σε ένα μετεωριτικό χειρόγραφο εμφανίζονται δύο νέοι οικισμοί: το Σέλισμα και η Γκορτζιά. Αργότερα στα τέλη του 17ου αιώνα ο Πρόδρομος, τα Καλύβια, και τα Ρόγγια. Στην ίδια εποχή εγκαταλείφτηκε η Καρίτσα και μεγάλωσε η Ντισικάτα.

Η οικονομική κατάσταση στην περιοχή κατά την τουρκοκρατία ήταν άσχημη. Της σιτοδείες και επιδημίες συμπλήρωναν οι ληστρικές επιδρομές Αλβανών ληστών. Από την εποχή εκείνη πρέπει να δόθηκε και ο χαρακτηρισμός "ζιαβέλια" στους κατοίκους τις περιοχής που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Ζιαβέλι στην Τούρκικη δηλώνει το ταλαιπωρημένο, το δυστυχή. Αυτό εξηγεί και την ξαφνική αύξηση του πληθυσμού της Ντισικάτα μια και η θέση της είναι πολλή καλά κριμένη από το κάμπο τηςποταμιάς, το διάβα των ληστών. Το 1822 η Ντισκάτα πληθυσμιακά αποτελούσε την "πρωτοχώρα" των Χασίων.

Οι φιλελευθεροι κάτοικοι της Δεσκάτης συμμετείχαν στη θεσσαλική επανάσταση του 1854 υπό την αρχηγία του Θ. Βλαχάβα. Την ίδια χρονιά από δω πέρασε κι ο Θεόδωρος Ζιάκας, γεγονός που εξόργισε τον Τούρκο πασαά Ζεϊνέλ, με διαταγή του οποίου πυρπολήθηκε η Δεσκάτη. Στην επανάσταση του 1878 οι κάτοικοι της πρόσφεραν κάθε δυνατή βοήθεια στους θεσσαλούς επαναστάτες.

 

Μετά την απελευθέρωση του 1881, η Δεσκάτη και η Ελασσόνα παρέμειναν στην τούρκικη επικράτεια. Το πατριαρχείο ίδρυσε τότε τη Μητρόπολη Δεσκάτης, που απαρτιζόταν από δεκαεφτά οικισμούς και δύο μοναστήρια. Την κατάργησε όμως 15 χρόνια αργότερα, οπότε η Δεσκάτη προσαρτήθηκε στη Μητρόπολη Ελασσόνας. Στο Μακεδονικό Αγώνα συμμετείχε με τον υπαρχηγό Β. Οικονόμου, γνωστό ως Μπρούφα.

Στον πόλεμο του 1897 οι Δεσκατιώτες βοήθησαν κυρίως με τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με κινήσεις των Τούρκων, ενέργεια για την οποία τιμωρήθηκαν σκληρά απ' αυτούς, με λεηλασία των σπιτιών τους, εκτοπισμό και φυλάκιση των κατοίκων. Η Δεσκάτη απελευθερώθηκε από τον Τουρκικό ζυγό τον Οκτώβρη του 1912, τις παραμονές του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Μέχρι τότε το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας βρισκόταν στο όρος Τρέτιμος. Εκεί έπεσε μαχόμενος ο λοχαγός Μανουσάκης (προτομή του οποίου υπάρχει στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης) στις 7/10/1912.

Κατόπιν ιδρύθηκε ο Δήμος Δεσκάτης, στον οποίο συμπεριλήφθηκαν τα χωριά Παρασκευή, Δασοχώρι, Γήλοφος, Αγιώργης και Διασελάκι. Το 1915, που ιδρύθηκε ο Νομός Κοζάνης, περιλήφθηκε εκεί και η Δεσκάτη. Το 1918 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα με τους οικισμούς Αγιώργης, Διασελάκι και Γήλοφος.  Το 1942αποσπάστηκε από την Επαρχία Γρεβενών του Ν. Κοζάνης και υπήχθη στην Επαρχία Ελασσόνας του Ν. Λάρισας, ενώ το 1964 η Επαρχία Γρεβενών αναβαθμίστηκε σε Νομό, περιλήφθηκε σ' αυτόν η περιοχή των Κοινοτήτων Δεσκάτης, Δασοχωρίου και Παρασκευής και η Δεσκάτη έγινε ξανά Δήμος.

Ήθη και έθιμα Δεσκάτης

 Η «Ανδρομάνα» στη Δεσκάτη Γρεβενών

Η «Ανδρομάνα», είναι ένα σπάνιο έθιμο με το οποίο οι κάτοικοι της Δεσκάτης Γρεβενών αποχαιρετούν ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής το Πάσχα. Το έθιμο αυτό που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς, συναντάται μόνο στη περιοχή αυτή και αναβιώνει εδώ και αρκετές δεκαετίες πάντα αυτή την ημέρα, την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα.

Η «Ανδρομάνα» ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου ήταν ο καλύτερος τρόπος, με τον οποίο οι Δεσκατιώτες περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης με τις αλληγορικές έννοιες των τραγουδιών και μάλιστα με την παρουσία των Τούρκων. Το έθιμο ξεκινά με τον «τρανό» χορό, ο οποίος στήνεται στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης και αποτελείται από ομάδες χορευτών των είκοσι ατόμων, που χορεύουν σε κύκλους, με αργό ρυθμό, τραγούδια της περιοχής τα οποία τραγουδιόνται μόνο σήμερα. Μερικά από τα τραγούδια αυτά αναφέρονται στα χρόνια της σκλαβιάς από τους Τούρκους, όπως το τραγούδι «Τα λειβάδια», τα οποία δεν είναι άλλα από την Ευρώπη και τις «μεγάλες δυνάμεις», από τις οποίες η «Μούλα», η Ελλάδα, περιμένει τη βοήθειά της για να απελευθερωθεί από τον «κατή», την Τουρκία, όπως και οι άλλες «Μούλες», οι χώρες που ήδη είχαν απελευθερωθεί.

Κάτω στα λειβάδια και ως τα λειβαδίτσια

βόσκουν μούλις, βόσκουν κι αριοβόσκουν

κι μια μούλα στέκει, στέκει κι δε βόσκει

κι δεν αριοβόσκει κι άλλις την ρωτούσαν:

«Τι έχεις μούλα μ’ τι έχεις, τι έχεις κι δε βόσκς

τι έχεις κι δε βόσκεις και δεν αριοβόσκ’ς;»

Τι να’χω η μαύρη μ’ ναχω, πήραν τουν καλό μ’

πήραν τουν καλό μου παν’ να τουν κριμάσ’ν

παν να τουν κριμάσουν στου κατή τις πόρτις

στου κατή τις πόρτις κι τα παραθύρια.

Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται

από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω

στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή.

Αναβίωση της Ανδρομάνας Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να

αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς

μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους. Είναι μάλιστα και η στιγμή που

τραγουδιέται το «ώρα καλή σου Πασχαλιά και τώρα και του χρόνου ...», το τραγούδι

με το οποίο γίνεται το «κατευόδιο της Πασχαλιάς».

Η «Ανδρομάνα», σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζει την Παναγία, που

παρότι αυτές τις ημέρες σωριάστηκε από τον πόνο, διατήρησε μέσα της την ανδρεία,

ενώ κατά μια άλλη εκδοχή συμβολίζει επίσης και την Άνοιξη που ξαναγεννιόνται

όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα.

Μπούρμπουλος

Η έναρξη των Αποκρεών γίνεται από την Τσικνοπέμπτη με την οργάνωση ομάδων μεταμφιεσμένων ή και με ατομικές πρωτοβουλίες πολιτών, όπου περιφέρονται στους δρόμους της πόλης μας καθώς και στα μαγαζιά της πειράζοντας τους περαστικούς και τους θαμώνες και βάζοντας στο κλίμα των ημερών ακόμα και τον πιο αδιάφορο πολίτη.

Τις ημέρες που ακολουθούν οργανώνονται διαφόρων ειδών εκδηλώσεις όπως: Αναβίωση του Παραδοσιακού Γάμου, η Καμήλα, η Αρκούδα, οι Φανοί καθώς και φωτιές σε όλους τους Μαχαλάδες, τόσο στην πόλη μας όπως και στα Δημοτικά Διαμερίσματά μας.

Στα μαγαζιά της πόλης μας κάθε βράδυ οργανώνονται πάρτυ Μασκέ. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς με γλέντι και χορό στην Κεντρική Πλατεία της Δεσκάτης όπου συμμετέχουν όλο τα Δημοτικά Διαμερίσματα και το κάψιμο του Καρνάβαλου-Μπούρμπουλου.

 

Παραδοσιακά Προϊόντα Δεσκάτης

Τα παραδοσιακά προϊόντα της Δεσκάτης είναι:

Τυροκομικά(φέτα,ξυνοτύρι,γιαούρτι).

Τυροκομικά προϊόντα παράγει κάθε κτηνοτρόφος στο σπίτι του με τους παραδοσιακούς τρόπους. Θα πρέπει να αναφερθούν ιδιαίτερα τα παραδοσιακό τυροκομεία επεξεργασίας γάλακτος , γιατί το παραδοσιακό κασέρι, η φέτα και το ανεβατό τους είναι Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) όπως και το κεφαλοτύρι , που είναι πανελλήνια γνωστό.

 

Παραδοσιακή μουσική Δεσκάτης

Η παραδοσιακή μουσική της Δεσκάτης είναι τα δημοτικά τραγούδια.Επιλέον στην Δεσκάτη υπάρχει χορευτικό γυναικών όπου διοργανώνει αρκετές εκδηλώσεις. Καρνάβαλος

Καταφύγιο

 

 Το καταφύγιο του ορειβατικού συλλόγου στη Βουνάσα (1415 μ.) δίπλα στον Πρίονο (1615 μ.), χωρητικότητας 50 ατόμων, αποτελεί πόλο έλξης για διαμονή, σε ορειβάτες- πεζοπόρους και μη, όλες τις εποχές. Από αυτό μπορεί κανείς να δει τις ομορφιές της Ξηρολίμνης, της κορυφής Πρίονος στα 1616 μ., την Κοζάνη, τον κάμπο του Ν. Γρεβενών, η λίμνη Πολυφύτου και τη Λίμνη του φράγματος του Αγ. Ιλαρίωνα, που κατασκευάζει η Δ.Ε.Η.

Το Καταφύγιο έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει γύρω στους 70 ορειβάτες-πεζοπόρους και αποτελεί τη βάση για οποιαδήποτε ορειβατική και αναρριχητική  προσπάθεια. Η κατασκευή του υπήρξε μία από τις βασικές επιδιώξεις και προσπάθειες του Φυσιολατρικού - Ορειβατικού Χιονοδρομικού Συλλόγου Δεσκάτης (Φ.Ο.Χ.ΣΥ.Δ.), απώτερος σκοπός του οποίου είναι ο σεβασμός και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η διάσωση της χλωρίδας και πανίδας της Βουνάσας. Το Καταφύγιο λειτουργεί κατόπιν συνεννόησης με το Σύλλογο.  

 Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ